Το αρχαιότερο παγκοσμίως γνωστό τραγούδι: Αφορμή γι’ αυτό το άρθρο μου έδωσε ένα λάθος!

ΚΕΙΜΕΝΟ: MIXAΛΗΣ ΜΑΡΜΑΡΑΣ

Ένα λάθος που κάνουν οι περισσότεροι νεοέλληνες.

Σε πολλές πόλεις της Ελλάδας που έχουν περιοχές στις οποίες εγκαταστάθηκαν Μικρασιάτες π.χ. Νέα Σμύρνη, Νέα Φιλαδέλφεια, Βύρωνας, Νέα Ιωνία, Θεσσαλονίκη, Χαλκίδα, Αθήνα, κ.α., υπάρχουν δρόμοι στους οποίους έχει δοθεί το όνομα μιας αρχαίας Ελληνικής πόλης στην Μικρά Ασία. Η πόλη αυτή ήταν οι Τράλλεις.

Οι Τράλλεις ήταν αρχαία ελληνική πόλη της Λυδίας – Καρίας, χτισμένη στην εύφορη πεδιάδα που διέτρεχε ο Μαίανδρος ποταμός, πολύ κοντά -σχεδόν ταυτίζεται- στο σημερινό Αϊδίνι (Αϊντίν, Aydin).

Τα αρχικά ονόματα της πόλης ήταν Ανθέα, Ευανθία και Ερυνίνα.

Η ακρόπολή και τα τείχη της κτίστηκαν από τους Τραλλεῖς (ή Τράλλοι ή Τράλλιοι), οι οποίοι ήταν κάτοικοι τής Θράκης που έφτασαν εκεί κυρίως ως μισθοφόροι στρατιώτες.

Από αυτούς προέρχεται και το όνομα τις πόλης, που παρέμεινε μέχρι την εποχή του Βυζαντίου: Τράλλεις.

Οι Τράλλεις κατά την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου παραδόθηκαν στον Παρμενίωνα (333 π.Χ.). Επί Ελληνιστικών χρόνων ανήκαν στην στη Δυναστεία των Σελευκιδών. Επί ρωμαϊκής κυριαρχίας, οι κάτοικοι των Τράλλεων εθεωρούντο οι πλέον εύποροι της Μικράς Ασίας.

Την περίοδο των ρωμαϊκών χρόνων η πόλη καταστράφηκε από σεισμό και ξαναχτίστηκε αλλά αυτή τη φορά με άλλο όνομα: Καισάρεια Καρίας. Εντούτοις το προφορικό όνομα της πόλης παρέμεινε το ίδιο (Τράλλεις) μέχρι το 1310 που κατελήφθη από τους Σελτζούκους Τούρκους και μετονομάστηκε σε Γκιουζελχισάρ (Güzelhisar, «όμορφο κάστρο»).

Ένας δρόμος λοιπόν, σε οποιαδήποτε Ελληνική πόλη, αν είναι αφιερωμένος στις Τράλλεις ονομάζεται “οδός Τράλλεων”.

Προσέξτε “Τράλλεων” και όχι “Τραλλέων” όπως την αποκαλεί η συντριπτική πλειονότητα όσων έχω ακούσει να αναφέρονται στο όνομα αυτής της οδού.

Και επειδή μένω κοντά σε μία οδό Τράλλεων ακούω συχνά – πολύ συχνά να λένε εκείνο το “Τραλλέων”, που στα δικά μου αυτιά κάνει τόσο κακή εντύπωση, όσο θα έκανε στον οποιονδήποτε μια περισπωμένη πάνω από όμικρον την εποχή του πολυτονικού.

Καθώς όμως και οι περισσότεροι επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται κατά μήκος αυτού του δρόμου κάνουν το ίδιο λάθος αποφάσισα να φτιάξω και να τους μοιράσω ένα ευγενικό σημείωμα αναφέροντας αφ’ ενός τη σωστή ονομασία, αφ’ ετέρου λίγη ιστορία σχετικά με την πόλη που έδωσε το όνομά της στο δρόμο που έχουν την έδρα των επαγγελματικών τους δραστηριοτήτων, πετυχαίνοντας έτσι και να μην είναι πατερναλιστικό και να είναι χρήσιμο σε όσους από αυτούς θα ήθελαν να το δουν έτσι.

Ωραία όλα αυτά θα μου πείτε αλλά τι δουλειά έχουν σε ένα περιοδικό ήχου; Όπως θα δείτε έχουν. Όχι άμεση, έμμεση, αλλά έχουν.

Διότι οι Τράλλεις μας έχουν αφήσει μοναδική ηχητική κληρονομιά.

Ο Sir William Mitchell Ramsay ήταν Βρετανός αρχαιολόγος που η Ελλάδα και η Τουρκία ήταν στο επίκεντρο της έρευνάς του, για ολόκληρη την ακαδημαϊκή του σταδιοδρομία και εθεωρείτο αυθεντία της εποχής του ειδικά στην ιστορία της Μικράς Ασίας.

Το 1883 ο Sir Ramsay ανακάλυψε κοντά στην πόλη που αναφερόμαστε, τις αρχαίες Τράλλεις, μια πέτρινη επιτύμβια στήλη, η οποία σήμερα βρίσκεται στο Εθνικό μουσείο της Δανίας στην Κοπεγχάγη.

Η στήλη πιθανότατα ήταν αφιερωμένη από κάποιον κάτοικο της πόλης, επονομαζόμενο Σείκιλο, προς την θανούσα σύζυγό του (ή μητέρα του ίσως) Ευτέρπη.

Στο επάνω μέρος της στήλης είναι χαραγμένα στα ελληνικά τα παρακάτω λόγια:

«Εἰκὼν ἡ λίθος εἰμί. Τίθη σί με Σείκιλος ἔνθα μνήμης ἀθανάτου σῆμα πολυχρόνιον», δηλαδή:

«Μια πέτρα είμαι, μια εικόνα. Μ’ έβαλε εδώ ο Σείκιλος, σημάδι αιώνιο απέθαντης θύμησης».

Αυτό δεν ήταν κάτι το πρωτότυπο, καθώς στον ελληνικό κόσμο έχουν ανασκαφεί αμέτρητες επιτύμβιες στήλες τέτοιου τύπου.

Η συγκεκριμένη όμως στήλη (που ονομάστηκε “Επιτάφιος του Σεικίλου”) έχει ένα εντελώς μοναδικό χαρακτηριστικό:

Πάνω της είναι καταγραμμένη, σε μουσική σημειογραφία, μια απ’ τις αρχαιότερες πλήρεις μουσικές συνθέσεις:

«Ὅσον ζῇς φαίνου

μηδέν ὅλως σὺ λυποῦ

πρὸς ὁλίγον ἐστὶ τὸ ζῆν,

τὸ τέλος ὁ χρόνος ἀπαιτεῖ»

«Όσο ζεις, να λάμπεις / καθόλου μη λυπάσαι Λίγο βαστά η ζωή / κι ο χρόνος ζητά την πληρωμή του»

Πλάι στους στίχους αυτού του αρχαίου θρήνου είναι χαραγμένη μια μουσική γραφή, η οποία επισημαίνει τόνους και διαστήματα σε ιωνικό τρόπο, μια διατονική κλίμακα με μία τονική και μία πτώση. Είναι ένα μοιρολόι σχεδόν ολόιδιο με αυτά που τραγουδιούνται ακόμη και σήμερα στα βουνά της Ηπείρου.

Ας το ακούσουμε ερμηνευμένο από την Νεκταρία Καραντζή, ενώ την συνοδεύουν οι μουσικοί Αλίκη Μαρκαντωνάτου (Αρχαία Ελληνική Λύρα) και Χρυσόστομος Μπουκάλης (Κοντραμπάσσο).

Ο επιτάφιος του Σεικίλου είναι το αρχαιότερο ολοκληρωμένο τραγούδι του κόσμου.

Δεν είναι η παλαιότερη μελωδία του κόσμου, αλλά είναι το παλαιότερο ολοκληρωμένο τραγούδι και έχει γραφεί στην κοινή ελληνική.

Και ποια είναι η παλαιότερη μελωδία του κόσμου; Εδώ την απάντηση θα την βρούμε αρκετά νοτιότερα, αλλά πάντα στη Μέση Ανατολή και τις ακτές της Μεσογείου: Στην πόλη Ρας Σάμρα, που βρίσκεται στη Συρία, στα παράλια της Μεσογείου και που τα αρχαία χρόνια ονομαζόταν Ουγκαρίτ και ήταν μια πολύ σημαντική πόλη-κράτος της αρχαιότητας και ειδικά της Χαναάν (Χνᾶ στα Ελληνικά της εποχής).

Είναι η περιοχή των ανατολικών ακτών της Μεσογείου, που οι αρχαίοι οι Έλληνες ονόμαζαν Φοινίκη και τους κατοίκους της Φοίνικες και Κόκκινους (λόγω των πορφυρών υφάσματων τους).

Η αρχαία αυτή πόλη, η Ουγκαρίτ (που ήταν ένα εμπορικό και κοσμοπολίτικο κέντρο), βρίσκεται σε απόσταση 10 χιλιομέτρων βόρεια της Λατάκιας και στα ερείπιά της, κρύβονταν εκτός άλλων ευρημάτων τα λεγόμενα Ουγκαριτικά κείμενα που χρονολογούνται από το 14ο έως το 12ο αιώνα π.Χ. και τα οποία περιλαμβάνουν θρησκευτικά κείμενα (λειτουργικά, καταλόγους θεοτήτων, αρχαίους μύθους κ.ά.), διοικητικά κείμενα (κατάλογοι και λίστες τοποθεσιών, αντικειμένων, τροφίμων, ειδών πολυτελείας, διαθήκες, επίσημες επιστολές βασιλέων και αυλικών κ.ά.).

Ιππιατρικές συνταγές (που δείχνουν πόσο μεγάλη σημασία έδιναν στα άλογα κυρίως λόγω της αξίας που είχαν την εποχή εκείνη για την ασφάλειά τους, αφού έσυραν τα πολεμικά άρματα) και ιδιωτικά έγγραφα (κυρίως επιστολές).

Όλα αυτά βρέθηκαν κατά κύριο λόγο σε πλίνθινα ενεπίγραφα στα ερείπια της βιβλιοθήκης της Ουγκαρίτ, μέσα στην οποία οι αρχαιολόγοι πιστεύουν ότι λειτουργούσε σχολή γραφέων όπου παράλληλα με τη συλλογή και αντιγραφή των κειμένων γινόταν και διδασκαλία των σπουδαιότερων εξ αυτών.

Οι γλώσσες των Ουγκαριτικών κειμένων είναι έξι: Σουμερικά, Ακκαδικά, Χουρριτικά, Κυπριακά, Χεττιτικά και Αιγυπτιακά (ιερογλυφικά).

Η γλώσσα βέβαια που κυριαρχεί στα κείμενα που βρέθηκαν είναι η ουγκαριτική, μια γλώσσα που βασιζόταν σε ένα σύστημα σφηνοειδούς γραφής και είναι μία από τις χαναανιτικές διαλέκτους (και ίσως η πρωτοχαναανιτική, πρωτοφοινικική ή αρχαϊκή εβραϊκή) η οποία μας δίνει πληροφορίες και για την ανάπτυξη της εβραϊκής γλώσσας, μιας και οι κάτοικοι της Ουγκαρίτ ήταν σημιτικής καταγωγής.

Ειδικά δε τα θρησκευτικά κείμενα που σώζονται (και αποτελούν τον μεγαλύτερο όγκο των ενεπίγραφων ευρημάτων), είναι μεγάλης σημασίας, καθώς μας παρουσιάζουν το γεωγραφικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε η θρησκευτικότητα των ισραηλιτών και η Παλαιά Διαθήκη.

Μέσα λοιπόν σε αυτόν τον τεράστιο πλούτο σημαντικών κειμένων που έχουν διασωθεί στα ερείπια της βιβλιοθήκης της Ουγκαρίτ, για εμάς τη μεγαλύτερη αξία έχει το κείμενο με την αρχαιότερη μελωδία της ανθρωπότητας που έχει ηλικία 3.400 ετών (αφού χρονολογείται περίπου το

1400 π.Χ.), η οποία είναι γραμμένη στην αρχαία γλώσσα των Χούριαν.

Επί τη ευκαιρία της αξίζει και αυτής να την ακούσουμε.